Boekenmening

Het verhaal dat Endo – ongetwijfeld vaardig – schetst over Jezus’ leven, ervaar ik als eenzijdig en door een onthutsend filter gehaald. Ik ervaar het niet als een roman en ik kan mij in geen van de personen inleven, hoewel zij zeer dichtbij komen. Het is hooguit een betoog in verhaalvorm of een verhaal dat het karakter van een betoog heeft.

Endo maakt zijn punt door veel herhalingen duidelijk. Eén soort herhaling heeft me onaangenaam getroffen: “daar zijn we niet zeker van.” Terwijl Endo met heel veel stelligheid aan een kant de geschiedenis beschrijft zonder deze suggestie, plaatst hij sommige gebeurtenissen en uitspraken in de sfeer van legendevorming of de uitdrukkingen van ‘de vroege kerk’ of andere mistige bronnen. Door dat strategisch toe te passen wordt Endo’s werkelijkheid vormbaar naar zijn eigen inzichten. Let wel, hij kent de Bijbel goed en juist daarom goochelt hij met de teksten. Zo stelt hij bijvoorbeeld dat Jezus’ geboorte door de schrijvers van de evangeliën wordt geplaatst in Bethlehem omdat ze de profetische tekst uit Micha kennen. Of dat de intocht in Jeruzalem niet zo gebeurde (op een ezel en de mensen met palmtakken) maar dat ze het zo beschreven omdat de schrijver een gedeelte uit Zacharia hier in het verhaal brengt. Maar dat is volgens mij ontzettend vergezocht.

Om zijn punt van de totale weerloosheid van Jezus in de laatste uren van zijn leven te benadrukken, gaat Endo zo ver dat hij schrijft dat Jezus vanaf zijn arrestatie geen enkel wonder heeft gedaan, en laat daarmee buiten beschouwing dat hij het afgeslagen oor van Malchus uit Johannes 18:10 weer heeft genezen. Zo komen er meer beschrijvingen voor in het boek waarbij ik me juist weer andere details herinnerde. Dat Jezus in Bethlehem geboren zou zijn of uit de dood is opgestaan kan waarheid zijn voor je hart, maar hoeft volgens de schrijver geen feit te zijn. Volgens Endo hebben de leerlingen van Jezus het met het Sanhedrin op een akkoordje gegooid, daarom zouden zij niet gearresteerd en berecht zijn, hij beweert dat het anders niet zo had kunnen zijn dat de discipelen in Jeruzalem hadden kunnen blijven tijdens de verhoren en terechtstelling van Jezus. Ik geloof er geen spat van. Als je weet dat jouw leraar zal worden opgepakt, ga je niet met hem mee om in dezelfde tuin te gaan slapen. Dan zorg je toch echt dat je er niet bij bent als dat gebeurt. Endo plaatst het laatste Avondmaal in een huis waar iedereen toegang had en de belangstelling van veel volgelingen groot was. Maar ik krijg juist de indruk uit de Evangeliën, dat Jezus bewust de plek waar hij met zijn leerlingen at tot het laatst geheim hield, gezien zijn opdracht aan Petrus en Johannes om de maaltijd te gaan klaarmaken in een huis waar een man binnen zou gaan, zonder het adres te noemen.
Toch is het voor je beeld van de tijd en de plaats waar Jezus leefde ook verrijkend om het boek van Endo te lezen, bijvoorbeeld als hij beschrijft hoe Maria Jezus zalft, omdat dit in totale overeenstemming was met de roep dat Jezus, de Messias, letterlijk gezalfde is en hoe dit vervolgens de ergernis van Judas opwekt, omdat hij op dat moment waarschijnlijk al vindt dat Jezus zijn Messiasschap niet waarmaakt op de manier die hij veronderstelde.

Het hele verhaal van Endo draait om een stelling, waarbij ik de clou totaal mis: er is volgens hem verschil tussen feit en waarheid. Wat Endo doet is precies waar Paulus in zijn brief aan Timoteüs voor waarschuwt. Dat mensen hun oor van de waarheid zullen afkeren en zich naar de verdichtsels keren. Paulus raadt Timoteüs aan om nuchter te blijven, het lijden te aanvaarden en het werk van een evangelist te doen. Dit boek bevat niet het goede nieuws. Het is een mystieke misser. Een invuloefening. Een eigen interpretatie. Jezus is niet de persoon die in de harten van mensen verder leeft omdat hij aan de liefde voor een paar leerlingen is gestorven. Nee, Jezus heeft zijn Heilige Geest gezonden, die in de harten van mensen leeft, die aannemen dat Jezus uit liefde voor hen voor al hun zonden is gestorven en is opgestaan met een nieuw lichaam en naar God de Vader is gegaan. De centrale boodschap van de Bijbel is niet te vinden in het boek van Endo.