Nynke

Voor de mensen in Goedereede is het leven onzeker in de zestiende eeuw. Politiek is het onrustig, Nederland begint de Opstand tegen het machtige Spanje. Ondertussen zorgt de Reformatie ervoor dat geloven als vanouds niet meer vanzelfsprekend is en tenslotte is de economische situatie voor Goedereede, verre van rooskleurig. De havenmond slibt steeds dicht, de haringvangst ligt stil, mensen trekken weg en de stad raakt in verval. Voor stadsschrijver Lenert zijn er drie dingen die hem een gevoel van veiligheid bieden in deze onzekere tijden; zijn zus Nynke, het houten kruisje wat zij hem gaf en het houten duivelsbeeldje wat hij ooit gestolen heeft op de markt en sindsdien altijd in zijn broekzak draagt. Met deze drie heb je een aardig kader van geloof en bijgeloof, goede en slechte krachten waarmee het verhaal van Nynke wordt bepaald.

Lenert groeit op bij zijn zussen Nynke en Neele op de boerderij. Het verhaal begint als hij een jaar of vijf is en voor het eerst met hen mee mag naar de markt in de stad. Dan wordt er een zaadje van ambitie in zijn hart gelegd. Hij wil ooit een belangrijk persoon worden en werken in het stadhuis. Tegelijkertijd komt er een einde aan zijn onschuld, als hij een houten duivelsbeeldje van de markt steelt. Terwijl de tijd wordt genomen om de jeugd van Lenert te vertellen, krijgt de lezer de kans om een wereld van de zestiende eeuw te ontdekken. Leendert van Wezel kan met woorden een prachtige sfeer scheppen en een ongelofelijke spanning oproepen. Gewone dagelijkse gebeurtenissen zoals het klimmen van een jongen in een boom, of het slachten van een kip, worden bijna adembenemende scènes. Ook andere historische feiten zoals een strenge winter, de Beeldenstorm en de terechtstelling van de moordenaar van Willem van Oranje worden op dramatische wijze verwoord. Tegelijkertijd raak je als lezer vertrouwd met de bijzondere gaven van Lenert en zijn zus Nynke zoals het ruiken in kleuren, het weer kunnen voorspellen door te letten op de tekenen in de lucht, kennis van kruiden voor allerlei kwalen, dromen en visioenen, intuïtief weten wat er gaat gebeuren, elkaars gedachten kunnen lezen en vooral de kracht van het woord. Schijnbaar is het heel gewoon in die tijd om elkaar te vervloeken en geloven mensen ook dat wat hen dan overkomt, het gevolg is van die vloek. Nynke wordt daarvan het slachtoffer. In die tijd was er geen twijfel mogelijk; zij was een heks. Ze heeft echt geleefd en is ook daadwerkelijk veroordeeld tot de brandstapel voor hekserij.

Om een antwoord te vinden op de vraag hoe dat heeft kunnen gebeuren, heeft Leendert van Wezel een heel indringend verhaal geschreven. Indringend omdat het geschreven wordt vanuit het perspectief van de broer van Nynke, (overigens verzonnen). Iemand die nauw bij haar betrokken was, maar een functie had in het stadsbestuur en daardoor een eigen verantwoordelijkheid. De verteller volgt hem in deze hele geschiedenis, maar laat ook nog ruimte open. Niet alle vragen worden beantwoord, niet alle gevoelens zijn even ver ingekleurd, dat zorgt ervoor dat de lezer zelf gebeurtenissen kan interpreteren.

Persoonlijk heb ik de roman veel meer ervaren als het verhaal van Lenert, de broer van Nynke. Zijn zoektocht naar houvast in de roerige wereld, naar waarheid en ook het verlangen naar macht om het leven onder controle te krijgen en desondanks geconfronteerd worden met zwakheid. Het maakt dat de roman meer is dan een historische roman. De vraag naar goed en kwaad, aan welke kant staat God of de Duivel, de dilemma's waarmee Lenert geconfronteerd wordt, omdat zijn keuze niet vrij is, maken het tot een actueel verhaal. Hier en daar sijpelt er mijns inziens postmodern denken in deze roman, bijvoorbeeld als Nynke zegt: "maar ik denk dat de waarheid niet zwart is of wit."

Niet alleen het heksenproces, wat overigens wel de climax vormt in dit boek, geeft voldoende stof om nog eindeloos over door te filosoferen.