Boekenmening

Deuteronomium

Wat is de basis voor onze samenleving en waar is onze vrijheid op gebaseerd? Jonathan Sacks laat in dit laatste deel van de vijfdelige serie ‘Verbond en dialoog’, een Joodse lezing van de Tora, aan de hand van Deuteronomium heel helder zien hoe de verbondspolitiek van de Tora doorwerkt in onze huidige westerse democratie.

Deuteronomium is niet zozeer gericht op de verlossing van de ziel maar vormt vooral de blauwdruk voor het opbouwen van een samenleving in het beloofde land. De wetten zijn niet willekeurig, maar gaan juist over de bevrijding van de samenleving waarbij recht gedaan wordt aan de waardigheid en de heiligheid van het leven. Een samenleving waarvan liefde en rechtvaardigheid centraal staan, zonder strikte regels en blinde gehoorzaamheid. De nadruk daarbij ligt op een collectieve verantwoordelijkheid. Vrijheid is een morele prestatie; door precies dat te doen wat juist is, omdat het juist is. Dit is het wandelen in de wegen van God en Zijn wil tot de onze maken. Het revolutionaire hierin was dat God en het volk een verbond sluiten om zo een samenleving te laten ontstaan die het waard is om de woonplaats van de Heilige Aanwezige te zijn. Een goede samenleving wordt daarmee een voorwaarde voor spiritualiteit.

Opvallend is dat Sacks ondanks de pijnlijke historie met het christendom, veel lovende woorden heeft voor de grondleggers van de westerse democratie omdat bij het opstellen van de grondwet de basisprincipes van Deuteronomium goed geïnterpreteerd zijn om tot vrijheid en gelijkheid te kunnen komen. Dit is de erfenis die het jodendom aan de westerse wereld gegeven heeft.

Tegelijkertijd is dit boek ook heel relevant voor onze moderne samenleving. Sacks legt met zijn uitleg de zwakke plekken en gevaren in onze huidige samenleving bloot. Juist in tijden van voorspoed en welvaart is een crisis nabij. Zodra we niet meer in afhankelijkheid leven, God vergeten te danken voor elke zegening of Zijn wetten dreigen te negeren, zal de balans tussen orde en vrijheid zoekraken. Als een actief burgerschap niet meer gericht is op het welzijn van allen, zal de samenleving haar vrijheid verliezen. En juist in tijden van welzijn is het gevaar dat de samenleving haar morele kompas loslaat en daarmee ook in verval raakt. De zegen en vloek zijn daarmee ook heel actueel voor vandaag.

Vandaag de dag is de focus vooral gericht is op individualiteit, materialisme en groei, maar daarbij lopen we het gevaar ontworteld te raken. Sacks benadrukt dat er in Deuteronomium veel aandacht is voor het opmerken, overdenken en inkeren. Een verbond dat gebaseerd is op het woord en een politiek dat gericht is op gezamenlijk herinneren. Luisteren is de opdracht tot morele groei. Geen machthebber maar de leraar is de held. Niet alleen Mozes onderwees, maar ook het hele volk wordt tot leraar gemaakt. Door onderwijs en behoud van het woord kon Israël verdrukking en verstrooiing overleven. En daarmee geeft Sacks ook richting voor hoop. Geen oppervlakkige entertainment of groei maar opmerkzaam zijn en onderwijs en gedenken vormen de basis voor een gezonde samenleving.

Het mooie aan dit boek is dat Sacks vanuit het Joodse denken op een verrassende manier betekenis geeft aan Deuteronomium. Hij kent de historische context goed en neemt de lezer mee in de wijsheden van Joodse geleerden. Hij is in staat om heel eenvoudig en beeldend uitleg te geven. Hij laat vooral ook zien dat de wet zoekend en vragend begrepen en voor elke tijd toepasbaar gemaakt moet worden. Het boek is opgedeeld in korte essays, die elk afzonderlijk goed te lezen zijn. De inhoud is vlot te lezen, mede doordat de vertaling in het Nederlands heel goed is. Waardevol voor persoonlijke groei maar ook voor gezamenlijke studie.

Vlucht voor de wolf

Eva is de niet zo slimme, maar ontzettend lieve en altijd behulpzame zus van Walt. Ze gaat niet naar school maar helpt Mutti thuis met allerlei klusjes. Walt houdt heel veel van zijn zus. Op een dag moet Evi naar het ziekenhuis omdat ze een blindedarmontsteking heeft. Als ze weer beter is, wil de dokter niet dat ze weer naar huis gaat. Volgens hem is ze beter af in een tehuis voor kinderen met een beperking. Walts moeder vindt het vreselijk, maar toch doet ze wat de dokter zegt.

Na lange tijd zijn Walt en zijn moeder in de gelegenheid om Evi te bezoeken. Ze schrikken geweldig, Evi is sterk vermagerd en de lichtjes in haar ogen zijn verdwenen. Volgens Walt is haar leven in gevaar maar wat kan hij doen?

Dit is een jeugdboek maar ook heel boeiend voor volwassenen. Ik heb het in een adem uitgelezen. Levensecht heeft de auteur het leven van een Duits gezin in 1936 beschreven. Het geloof komt er op een mooie manier in naar voren.

Rovers op de Veluwe

Een goed geschreven en actueel boek van Jan Willem Blijdorp, zijn 85e (!) boek. Een gezin met drie kinderen, de familie Zandstra, neemt op de Veluwe een Bed en breakfast boerderij over, Weltevree. Na de drukte van het wonen in Gouda, is dit een welkome verademing om tot rust te komen. De kinderen betrappen een boerenzoon die een wolf net heeft doodgeschoten, wat uiteraard niet mag, want het is (tot heden?) een beschermd dier. De wolf bijt niet alleen op de Veluwe, maar ook elders in het land schapen dood, waardoor de boeren niet van hem gediend zijn. Ook niet alle boswachters zijn blij met zijn komst. Het overgrote deel van de op de Veluwe levende mouflons heeft een ontmoeting met de daar levende wolven niet overleefd. De wolf schijnt meer bang voor mensen te zijn dan andersom. Met de hulp van boswachter Janouk wordt de boerenzoon opgespoord en aan de politie overgeleverd.

Een uiterst actueel boek anno 2023. Leest in een adem uit.

Mijn ABC

Kaarten met dieren

In dit mooi uitgevoerde boekje met een ringband staan. Drieëntwintig kleurplaten met een Bijbeltekst. Ze zijn er makkelijk uit te halen door een geperforeerde strook en op de achterkant kun je adresgegevens invullen om de kaart te versturen. De platen zijn heel geschikt voor kleuters en basisschoolkinderen. Echter, de teksten uit de Statenvertaling zijn hier en daar wat moeilijk zoals: Hij zat op hetzelve.

De tekening van de ark van Noach is niet Bijbels. Het model van de ark is niet zoals het in de Bijbel wordt beschreven en de dieren zitten op het dek van de ark terwijl in de Bijbel staat dat Noach en al de dieren in de ark zaten.

Heel dichtbij

Nicodemus is een vooraanstaande Farizeeër. Als hij net zestig is, treedt hij toe tot de Hoge Raad. Hij is de jongste van de groep. Op dat moment begint het verhaal, verteld vanuit het ik-perspectief van Nicodemus. Hij is erbij als Jezus als twaalfjarige jongen in de tempel komt en zegt dat Hij van Zijn Vader nog een paar dagen in Jeruzalem mag blijven. Hij maakt grote indruk op Nicodemus. Bij elk volgend paasfeest hoopt Nicodemus Jezus te zien maar helaas.

Hij ontmoet Jezus weer als Hij op het tempelplein roept dat het huis van Zijn Vader niet tot een verkoophuis gemaakt mag worden.

Als Jezus vertrekt ziet hij Nicodemus en vraagt of hij met Hem en zijn discipelen meegaat naar de schaapskooi om daar de nacht door te brengen. Nicodemus wil niets liever. In die nacht vertelt Jezus over de wedergeboorte, wat in Johannes 3:16 staat. De volgende dag gaat Jezus naar het bad van Bethesda en Nicodemus gaat mee. Hij ziet dat de verlamde man genezen wordt. Nicodemus is helemaal van zijn stuk gebracht. Hij heeft van de wonderen van Jezus gehoord en nu maakt hij een wonder mee.

Later raakt Nicodemus bevriend met de genezen blindgeborene, Joab genoemd. Met hem gaat hij naar Bethanië, omdat hij heeft gehoord dat Jezus daar is. Als ze daar aankomen, is Maria Jezus’ voeten aan het zalven. Nicodemus is ontzet, zoiets doen prostituees, dat weet iedereen in Israël.

Nicodemus maakt het lijden en sterven van Jezus mee en begraaft Hem samen met Jozef van Arimathea. Het boekje eindigt met het vertellen van het evangelie door Nicodemus aan de Hoge Raad.

Dit is een boeiend verhaal over Nicodemus, over zijn twijfels en zijn geloof in Jezus. Ik heb het in een adem uitgelezen.

Ik vond het wel vreemd dat in dit verhaal Jezus’ voeten gezalfd worden bij Martha en Maria in Bethanië terwijl het in de Bijbel in Bethanië is in het huis van Simon de melaatse. en als Jezus Jeruzalem binnenkomt op een ezel, roepen de mensen: ‘Halleluja’, i.p.v. ‘Hosanna’.

De gestolen schat

De tweeling Jip en Jens bedenkt een leuke grap. Ze maken een zogenaamde schat die ze begraven. Ze zijn benieuwd wie hun ‘schat’ gaat opgraven. Maar bij het begraven stuiten ze op een echt geldkistje. Met echt geld erin. Wat nu? De jongens bedenken een slim plan, maar dan wordt alles ineens heel spannend, met echte dieven en zelfs de politie erbij!

Dit is een spannend en ontspannend verhaal voor kinderen van 6 tot 8 jaar. Kinderen kunnen goed meeleven met de tweeling. Prachtige illustraties die de fantasie prikkelen (vooral papa met een hoofd als een biet). Voor ouders leuk om voor te lezen. Dat moet ook wel, want voor de aangegeven leeftijd is het taalgebruik moeilijk. Maar dat is dan weer een uitdaging voor kinderen boven de 8 jaar, zij zullen het ook waarderen. Het aantal bladzijden, 64, is fijn. Kortom, een van de weinige kinderboeken die de hoogste waardering echt verdient!

Bewustzijnscultuur

Thomas Metzinger beschrijft dat een planetaire crisis onafwendbaar lijkt. Het huidige klimaatbeleid is vooral gericht op rampenmanagement om schadebeperking. Hij verwacht dat het klimaat binnen afzienbare tijd een onomkeerbaar beloop zal hebben. De oorzaak van deze crisis zoekt hij vooral in het falen van het neoliberaal economische groeimodel en alle georganiseerde religies. De menselijke soort, als veroorzaker van deze crisis, zal zichzelf als falend wezen moeten erkennen. Wat kunnen wij hier tegen doen? Hoe kan de mens vervolgens een waardig leven leiden?

Hij pleit voor een bewustzijnscultuur die een duurzame verandering voorstaat en die helpt om de eerdere levensstandaarden te verlaten. Een bewustzijn dat intellectuele integriteit voorstaat. Voor Metzinger is daarbij geen plaats voor een metafysisch bewustzijn omdat hij alleen vertrouwen stelt in empirische bewijzen. Hij zoekt naar een seculiere spiritualiteit met nieuwe vormen van ervaren als geestelijke krachtbron. Zonder moraliserend te willen zijn en zonder een dwingend systeem of concept te willen voorstaan, verwacht hij de deugd van compassie met jezelf en de wereld te kunnen ontwikkelen, gebaseerd op spontane ethische gevoeligheid die onder andere verkregen kan worden door (meditatieve) bewustzijnstoestanden. Hij hoopt een nieuw begrip van waardigheid te kunnen bieden, dat niet gestoeld is op ego, maar dat voorbijgaat aan het denken; een nieuw te ontwikkelen moreel zelfrespect en geestelijke gezondheid. Hij verwacht hier een radicale eerlijkheid tegenover zichzelf te kunnen vinden. En vanuit zijn moderne filosofie moet zijn pleidooi voor verandering uiteraard ook empirisch onderzocht worden.

Het geheel van zijn betoog is aardig teleurstellend. Het blijft een abstract verhaal dat nergens concreet gemaakt wordt. Hij probeert toe te werken naar het belang van nieuwe non-duale bewustzijnstoestanden, maar geeft in zijn voorbeelden naast mogelijk positieve meditatieve toestanden vooral voorbeelden die gebaseerd zijn op drugservaringen, waarbij hij indirect nog de hoop uitspreekt dat er middelen gevonden zullen worden die geen negatief bijeffect zullen hebben.

Zijn hele werk is gebaseerd op het moderne denken, waarbij hij nogal pretentieus is over alle empirische kennis en waarbij elk menselijk gedrag vanuit een evolutionaire oorsprong verklaard wordt. Hij vindt het daarbij nodig om herhaaldelijk te benadrukken dat zijn argumenten gestoeld zijn op het gezag van de wetenschappelijke kennis. Dat daarbij de nodige vooronderstellingen inbegrepen zijn, laat hij gemakshalve achterwege. Hij presenteert zich daarin meer als een roepende profeet dan een objectieve wetenschapper.

Hoewel Metzinger beweert dat persoonlijke overtuigingen in zijn betoog geen rol spelen, doet de toon van zijn werk toch anders vermoeden. Zijn werk is een poging om spiritualiteit te heroveren op religie. Hij lijkt daarmee een alternatief voor het geweten te zoeken, dat niet meer geworteld is in de historische context en de oorsprong van menige deugd. Hij zet religie vooral weg als een vorm van theoretische kennis. Hij is daarbij ronduit denigrerend over elke vorm van kennis die niet gestoeld is op empirisch weten. Hij doet deze af als waanvoorstellingen, zelfbedrog, gebrek aan innerlijk fatsoen of als achterhaalde wereldbeschouwing. Tegelijkertijd is hij op zoek naar een non-dualistische bewustzijnsvorm waarvoor nog geen empirische kennis beschikbaar is en daarbij erg op de ervaring leunt. Een zelfloosheid zonder echt los te kunnen komen van zichzelf. Juist op dit punt lijkt hij niet consequent. Metzinger wijt de komende crisis vooral aan het neoliberale groeimodel en de invloed van religie. Hierin is hij ook weinig vernieuwend omdat het debat al jaren gaande is. De vraag hierbij is ook of hij wel volledig is in zijn analyse of dat het moderne denken in zijn totaliteit ook niet debet is aan het ontbreken van elke menselijke maat.

Op één punt kan hij enige bijval krijgen en dat is zijn zorg om de mens en de aarde. De huidige tijd die traag is in gedragsverandering en waarbij de mensen het verworven comfort niet zo makkelijk los kunnen laten. Maar dat hierbij heil in het bewustzijn gezocht moet worden, zou wel eens kunnen getuigen van een flinke zelfoverschatting.

Gebroken – Niet gescheurd

Wat gebeurt er met Kirsten als ze een zeldzame ziekte krijgt? Haar leven loopt gevaar door TEN, Toxische Epidermale Necrolyse. Fysiek en mentaal betekent het een flinke dreun. Daar komt bij dat de ziekenhuiservaringen lang niet altijd positief zijn. Bovendien woont ze met haar gezin in Zweden, maar Nederlands is haar moedertaal, hoe communiceer je zo goed mogelijk met specialisten? Bovendien is ze een doortastende vrouw, die graag zelf de touwtjes in handen heeft. Dat is iets wat niet elke ziekenhuismedewerker op prijs stelt. Het leidt tot wrijving en botsing. Een pittige patiënt die mee wil denken, vragen stelt en goed geïnformeerd wil worden, wordt regelmatig gezien als ‘lastig’. Wat moet ze daarmee?

Angst speelt ook een grote rol bij alles wat haar overkomt. Gaat dit wel goed? Hoe moet dat nu? Hoe vind ik rust? Ze probeert weer aan het werk te gaan, maar moet helemaal afgekeurd worden. Zelf noemt ze het een belangrijk moment als ze na 10 jaar ontdekt dat ze weer een normaal mens is. Toch zal ze een leven lang deze ervaring meedragen en altijd last houden van bepaalde klachten.

Het boek is zo geschreven dat je heel dicht bij Kirsten bent. Ook al ken je de ziekte niet, je kunt goed met haar meeleven. Met het boek brengt ze TEN onder de aandacht en biedt mensen met andere aandoeningen een steun in de rug. Het geloof van deze vrouw komt ook aan bod, zij het wat summier. Ik had graag geweten wat zij naar God toe geroepen heeft, hoe ze Zijn nabijheid wel of niet kon merken bij de moeilijke situaties. Waar was Hij op de dieptepunten van haar leven? Anderzijds is het op deze manier toegankelijk voor iedereen. Goede hoofdstukindeling en een mooie cover, met de kluis vol ervaringen van Kirsten. De ondertitel is: ‘Mijn reis van trauma naar herstel.’’ Dat is ook precies de inhoud van het boek. Dus haar missie is geslaagd.

Van waarde zijn

Bart Cusveller biedt met dit boek een overzichtelijke reconstructie van de cultuur- en moraalfilosofie van Marilynne Robinson. Als schrijver is zij beroemd geworden door haar literaire proza, met bestsellers als ´Gilead´ en ´Thuis´, maar haar non-fictie is veel minder bekend. Bij de bestudering van haar werken heeft Cusveller vooral naar haar visie op ethiek gezocht. Hierin is hij goed geslaagd. Hij heeft op een overzichtelijke manier haar werk goed in beeld gebracht, waarbij hij haar ook veel aan het woord laat. Ondanks de soms wat abstracte inhoud heeft hij de grote lijn uit haar werken tot een mooi en leesbaar geheel weten te maken.

Haar werk wordt gekarakteriseerd door kritiek op het moderne denken en de bezorgdheid over de impact hiervan op onze omgang met de medemens en leefomgeving. Ze zoekt naar een blijvende erkenning van de uniekheid van de menselijke geest. Ze strijdt tegen het moderne denken waarbij de menselijke geest gereduceerd wordt tot een evolutionair proces. Hoewel zij in haar denken menselijke evolutie niet uitsluit, ageert zij tegen de miskenning van de uniciteit van de menselijke soort. Ze laat de menselijke geest niet determineren tot breinprocessen of een set aan overlevingspatronen. De menselijke geest heeft bij haar een zelfstandige betekenis; het is uniek voor de menselijke soort om niet alleen bewust te zijn van de omgeving, maar de mens kan zich ook bewust tot zichzelf verhouden. Deze verhouding tussen het ik en het zelf speelt volgens haar een rol bij godsdienstige en ethische ervaringen. Deze innerlijke ervaringen zijn voor het moderne denken verdacht, omdat ze niet als concrete waarneembare feiten te onderzoeken zijn. Ze benadrukt dat de uitingen van de menselijke ervaring over hoe we ethisch met elkaar omgaan (compassie, altruïsme, geweten, het onderscheid weten te maken tussen realiteit en wenselijkheid) en de betekenis daarvan op de cultuurgeschiedenis en democratische samenleving ter discussie staan. De waarde van de mens komt daarmee in het geding. Haar denken over cultuur en de menselijke waardigheid is steeds verweven met ethiek. Het menselijk handelen is meer dan instinctief handelen. De menselijke waardigheid ligt bij haar in het beelddragen van de Schepper. Ze schrijft vooral vanuit de christologie; als alle dingen door God in Christus geschapen zijn dan is de schepping vanaf het begin altijd al gericht op menselijkheid. De schepping had daarom al het doel dat de menselijke soort humaan zou zijn. Het menselijke bestaan is niet toevallig maar vooral intentioneel en geschonken. Dat vraagt eerbied en ontzag en normeert ons handelen. Juist in de afwezigheid van het goddelijke ontstaat er volgens haar dehumanisering. Het belang om het goede te doen en af te zien van het eigenbelang zou moeten worden gecultiveerd, beginnend binnen de eigen (familie)kring. En juist dat bepaalt de menselijke waardigheid en beschaving.

De lezer moet bij dit boek geen praktisch en hapklaar antwoord op de waarde van de mens verwachten. De inhoud is vooral abstract en filosofisch en kan gezien worden als een bondige introductie op het gedachtegoed van Marilynne Robinson. Het biedt diverse argumenten tegen het moderne denken. Ook is het te zien als een aanzet om je verder in haar werken te verdiepen. Het geheel is uiteindelijk een mooi betoog geworden om de mens te plaatsen binnen de schepping, hem in al zijn uniciteit op waarde te schatten en vandaaruit met ontzag te handelen.

202613

Recensie

Jouw waardering

202612

Recensie

Jouw waardering

202611

Recensie

Jouw waardering

202610

Recensie

Jouw waardering

202609

Recensie

Jouw waardering

202608

Recensie

Jouw waardering

202607

Recensie

Jouw waardering

202606

Recensie

Jouw waardering

202605

Recensie

Jouw waardering

202604

Recensie

Jouw waardering