Bart Cusveller biedt met dit boek een overzichtelijke reconstructie van de cultuur- en moraalfilosofie van Marilynne Robinson. Als schrijver is zij beroemd geworden door haar literaire proza, met bestsellers als ´Gilead´ en ´Thuis´, maar haar non-fictie is veel minder bekend. Bij de bestudering van haar werken heeft Cusveller vooral naar haar visie op ethiek gezocht. Hierin is hij goed geslaagd. Hij heeft op een overzichtelijke manier haar werk goed in beeld gebracht, waarbij hij haar ook veel aan het woord laat. Ondanks de soms wat abstracte inhoud heeft hij de grote lijn uit haar werken tot een mooi en leesbaar geheel weten te maken.
Haar werk wordt gekarakteriseerd door kritiek op het moderne denken en de bezorgdheid over de impact hiervan op onze omgang met de medemens en leefomgeving. Ze zoekt naar een blijvende erkenning van de uniekheid van de menselijke geest. Ze strijdt tegen het moderne denken waarbij de menselijke geest gereduceerd wordt tot een evolutionair proces. Hoewel zij in haar denken menselijke evolutie niet uitsluit, ageert zij tegen de miskenning van de uniciteit van de menselijke soort. Ze laat de menselijke geest niet determineren tot breinprocessen of een set aan overlevingspatronen. De menselijke geest heeft bij haar een zelfstandige betekenis; het is uniek voor de menselijke soort om niet alleen bewust te zijn van de omgeving, maar de mens kan zich ook bewust tot zichzelf verhouden. Deze verhouding tussen het ik en het zelf speelt volgens haar een rol bij godsdienstige en ethische ervaringen. Deze innerlijke ervaringen zijn voor het moderne denken verdacht, omdat ze niet als concrete waarneembare feiten te onderzoeken zijn. Ze benadrukt dat de uitingen van de menselijke ervaring over hoe we ethisch met elkaar omgaan (compassie, altruïsme, geweten, het onderscheid weten te maken tussen realiteit en wenselijkheid) en de betekenis daarvan op de cultuurgeschiedenis en democratische samenleving ter discussie staan. De waarde van de mens komt daarmee in het geding. Haar denken over cultuur en de menselijke waardigheid is steeds verweven met ethiek. Het menselijk handelen is meer dan instinctief handelen. De menselijke waardigheid ligt bij haar in het beelddragen van de Schepper. Ze schrijft vooral vanuit de christologie; als alle dingen door God in Christus geschapen zijn dan is de schepping vanaf het begin altijd al gericht op menselijkheid. De schepping had daarom al het doel dat de menselijke soort humaan zou zijn. Het menselijke bestaan is niet toevallig maar vooral intentioneel en geschonken. Dat vraagt eerbied en ontzag en normeert ons handelen. Juist in de afwezigheid van het goddelijke ontstaat er volgens haar dehumanisering. Het belang om het goede te doen en af te zien van het eigenbelang zou moeten worden gecultiveerd, beginnend binnen de eigen (familie)kring. En juist dat bepaalt de menselijke waardigheid en beschaving.
De lezer moet bij dit boek geen praktisch en hapklaar antwoord op de waarde van de mens verwachten. De inhoud is vooral abstract en filosofisch en kan gezien worden als een bondige introductie op het gedachtegoed van Marilynne Robinson. Het biedt diverse argumenten tegen het moderne denken. Ook is het te zien als een aanzet om je verder in haar werken te verdiepen. Het geheel is uiteindelijk een mooi betoog geworden om de mens te plaatsen binnen de schepping, hem in al zijn uniciteit op waarde te schatten en vandaaruit met ontzag te handelen.
Geef een reactie