Onzeker weten

Samen met Gerko Tempelman en Bram Kalkman heeft Rikko Voorberg een inleiding in de radicale theologie geschreven. Deze theologie had al wat oudere papieren dan ik dacht, maar zoals verwoord in dit boek, had ik er nog nooit over gehoord. Bram Kalkman vertelt iets over de ontwikkeling in de tijd met hun filosofen en de twee gekozen belangrijkste filosofen Caputo en Zizek voor deze theologie. Elk van de opgevoerde filosofen levert een hoek van het perspectief van waaruit de radicale theologie is gegroeid: Descartes, Feuerbach, Freud en Nietsche komen voorbij. De radicale theologie pretendeert een middel te zijn om onzekerheid te creëren in het gemak waarmee soms met mooi klinkende woorden de realiteit van de ander wordt vergeten, ontkend of genegeerd. Aan het eind van het boek is me dat op meer manieren duidelijk geworden, maar meer nog dat het niet zozeer onzekerheid het woord is, maar een gezonde kijk, kritisch, jong, vrij van een eerder gevormde mening en vooral open voor de ware en vaak rauwe werkelijkheid. In de beschreven filosofie worden de woorden “event” en “construct” ingevoerd, die consequent worden gebruikt in de uitleg van deze theologie. Het event staat voor een abstract begrip, zoals rechtvaardigheid en construct staat dan voor de altijd in beweging zijnde regels en wetten of manieren om dat begrip handen en voeten te geven. Zizek heeft terecht aangegeven dat onze daden vertellen waar we echt in geloven. We kunnen zeggen dat we geloven de situaties in de kledingindustrie te willen veranderen, maar dat we een trui kopen die onder slechte omstandigheden tot stand is gekomen, laat zien waar we echt geloof aan hechten, namelijk dat we aannemen dat het allemaal wel meevalt en dat wij er niet aan meewerken dat deze situatie er is. En dit is maar een van de vele wakkerschudders in dit zeer lezenswaardige boek. Steeds wordt me weer een andere spiegel voorgehouden. “Een mooie leugen is altijd nog fijner dan de harde werkelijkheid,” laat de ideologie van onze cultuur zien, die een belofte van geluk hardnekkig en krachtig uitdraagt. Dat in te ruilen voor de verlossing van de illusie dat we heel kunnen worden door de gebeurtenis aan het kruis is een moeilijke boodschap voor een postmodern mens die liever niet al te veel wil nadenken bij de dagelijkse keuzes. Dat de stervende God ons laat inzien dat we pas weer verder kunnen, dat we kunnen ontsnappen aan het levenslang najagen van onvervulde verlangens, als we ons ermee verzoenen dat ze onvervulbaar zijn, is een confronterende gedachte.

Echte liefde is een oproep om in radicale vrijheid en radicale verantwoordelijkheid je te midden van alle onzekerheid toe te wijden aan een imperfecte wereld. Willen we deze tegendraadse gedachtelijn begrijpen en volgen, dat we imperfecte mensen zijn in het spoor van de God die sterft? Ik ben het niet met alles eens wat in deze inleiding in de radicale theologie gezegd wordt, maar ik snap de gedachtelijn en heb het boek bij een zin, waarbij ik flink veel tegenwerpingen kon bedenken, niet aan de kant geworpen. Ik wil weten waarom de schrijvers sommige gedachten huldigen of conclusies trekken. Wat de schrijvers beweren past niet altijd in mijn eigen theologisch gevormde concepten. Toch raken ze meermaals een snaar, bijvoorbeeld als Bram Kalkman schrijft wat volgens Caputo geloven kan zijn: een gepassioneerde liefdesaffaire met het ongrijpbare en wat blijkt uit wat we doen.

Deze inleiding in de radicale theologie heeft drie delen.

1. God is dood, lang leve God. Bram Kalkman
2. Een kleine dogmatiek van onzeker weten. Gerko Tempelman
3. Onzekere theologische praktijk. Rikko Voorberg.
4. De Droominee Rik Zutphen heeft voor illustraties gezorgd.
5. Het boek eindigt met informatie over wie nog meer wil lezen, zien, leren en ervaren.

Een storende verspreking vind ik de uitdrukking: “dat Jezus geen fout beging.” Dat moet volgens mij zijn: “dat Jezus geen zonde deed.” Met deze verspreking laat de schrijver zien dat ook hij getekend wordt door onze eigen cultuur waar zonde wordt verward met fouten maken. Overigens heeft juist deze beschrijving van de opvattingen over hoe Jezus mens en God is, mij weer aan het denken gezet. Het unieke van het christendom is dat God niet reddend optreedt maar dat God zelf mens wordt. De antropologie die geschetst wordt, is zeker een opvatting om verder over na te denken. Zo ook bij de beschreven christologie. Bij de soteriologie, verlossingsleer valt een mooie zin op: “Overal in de kerk is het begrip genade, daarbuiten ligt dat veel moeilijker. Je wordt afgerekend, de cancelcultuur. Daarom is de kerk bij uitstek de plek van het omarmen van onvolledigheid, gebrek en lijden.”

De taken zijn omgedraaid, zegt Rikko Voorberg. Vroeger gingen we van believe naar belong naar behave, maar nu moeten we het radicaal anders doen, begin eerst maar met behave, dan komt belong en uiteindelijk zal believe volgen.

Hoe spreek je God
Als alles in je stil
En platgeslagen is

Het woord kan niet omvatten
Jou niet
Je pijn niet

Hoe ben je liefde
Als die zelf gestorven is
In een donkere spelonk verborgen is.

Radicale theologie spreekt uit wat je al lang al weet: er zijn geen geschikte woorden. Door zelf te oefenen met beleving van het woord en die te podcasten, ontdekte Voorberg dat de teksten waar hij het minst zeker van is, vaak de meeste impact hebben. Er zijn nu eenmaal geen makkelijke antwoorden hoe graag we ook helpen, maar naaste zijn houdt nooit op evenals het liefhebben. Het blijft onderweg en is nooit gearriveerd. Jezus geneest ogenschijnlijk lukraak, Hij werkt niet aan een verbeterplan voor de zorg in Israël. Het is niet te systematiseren. Liefde kan alleen incarneren. Dan ben je niet gericht op resultaten, maar wel op de waarde, de juistheid, de waarheid van het werk. En wat is de kerk daarmee: een stukje woestijn in een wereld vol loze beloften van geluk. Een gemeenschap die failing forward gaat en het onvermogen als mogelijkheid ontdekt en waarneemt.

Dit boek is een uitnodiging om anders te willen gaan kijken, overdenken en meebeleven.