Een vreemde nieuwe wereld

Carl Trueman heeft een wetenschappelijk werk geschreven over de opkomst en de triomf van het moderne zelf, het expressieve individualisme. Dat werd een lijvig werk van 400 pagina’s. Daarom heeft zijn uitgever erop aangedrongen om dit boek opnieuw te schrijven in een toegankelijke voor ieder begrijpelijke manier. Hij heeft dat heel goed gedaan. In deze beschrijving laat hij zien hoe in de loop van de geschiedenis een persoon een ‘zelf’ werd, hoe het zelf werd geseksualiseerd en hoe seksualiteit werd gepolitiseerd. Beginnend bij de tijd van de Verlichting werkt Trueman deze ontwikkeling uit. Elk hoofdstuk wordt aan het eind samengevat en zijn er gespreksvragen te vinden.

Om op onze tijd te kunnen reageren, moeten we die allereerst begrijpen. Dat is het motief waardoor Carl Trueman zich opnieuw heeft toegewijd om dit boek te schrijven.

Na Rousseau, legt de auteur uit hoe door een aantal andere filosofische stromingen alle vormen van menselijke gemeenschap een politiek karakter krijgen. Alles ontleent zijn uiteindelijke betekenis aan de rol die het speelt in de economische en dus politieke kant van de samenleving, of het nu gaat om de sportploeg van het dorp of om een vakbond. Bij Marx komt het begrip vervreemding om de hoek kijken. Iemand werkt bijvoorbeeld uren aan een productielijn, waar hij nauwelijks voldoende salaris krijgt om zijn gezin te onderhouden en geen enkele band heeft met het eindproduct. Hij raakt vervreemd van zijn werk en door het werk.

Er passeren meer ontwikkelingen die door filosofen verwoord zijn en in gang gezet zijn. Wat betekent het dat ik met de vingerafdruk geboren ben die mijn hele leven onveranderd met mij meegaat en tegelijkertijd elk moment mijn zelfbewustzijn verandert door groei en interactie. Hoe kan het dat seks vroeger iets was wat je deed en nu iets is wat je bent. Hoe is die verandering in ons denken tot stand gekomen? Hoe kan het dat we beweren dat iets verkeerd is als het kwetsend is? Het kan helemaal waar zijn. Hoe kan het dat we waarheid leggen in de persoonlijke smaak die cultureel bepaald is? Hoe kan het dat we denken dat iemands verlangen diegene definieert en niet wat hij doet? Hoe kan het dat we denken dat werkelijk alles maakbaar is, wat wij maar bedenken? Hoe is het gekomen dat de morele structuur van buitenaf of van bovenaf kwam en in onze tijd van binnenuit wordt bepaald? Wat heeft dit voor gevolgen voor ons leven? Hoe kan het dat we betekenissen in de wereld ontdekken die we erin verwachten?

Dit laatste heeft plaatsgevonden toen wetenschappers ons vertelden dat seks en seksueel genot de sleutel zijn voor het menselijk bestaan en het ervaren van geluk in dat bestaan.

Trueman constateert dat de traditionele externe ankerpunten religie-natie-gezin in elkaar is gestort door alles van het verleden in een ander daglicht te stellen, waardoor die structuur als onderdrukkend wordt ervaren. Met zijn allen hebben we besloten de waarden uit het verleden te verwerpen en de ideologie van het expressieve seksuele zelf als gezaghebbend te bepalen. De geografische duiding van een gemeenschap is verschoven naar een bepaalde erkenning. Deze erkenning wordt de sleutel tot gevoel van gemeenschap. Zo heb je wereldwijd een IS-gemeenschap of een Aziatische gemeenschap. Een gemeenschap krijgt een politieke betekenis en wordt gedreven door een verlangen naar sociale rechtvaardigheid. Zo ontstaat een populaire verbeelding van gemeenschappen en identiteit. Het graag gebruikte woord ‘narratief’ wordt leidend voor zo’n gemeenschap. Vandaar dat er in de tijd van een enkel leven vervreemding en verwarring ontstaat over wat het betekent om ergens bij te horen. En vrijheid zonder ergens bij te horen is een zware last. Als lezer krijg je de vraag onder ogen: Aan welke gemeenschap ontleen ik mijn identiteit? En omdat het gezin beroofd is van zijn oorspronkelijke betekenis en er een vérgaande haat groeit tegen alle traditionele structuren, wordt het tijd om je te bezinnen op hoe je nu zelf tegen je eigen tijd aankijkt.

Het is heftig om te lezen hoever het expressief individualisme wordt doorgevoerd en hoe het invloed heeft op alles wat ons leven aangaat. Het verandert ons denken over het belang van vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting en ons denken over de heiligheid van het leven. Dat gaat zover dat ook de rechtspraak en de wetgeving verandert en zo worden we vreemdelingen in deze nieuwe en vreemde wereld.

De kerk is een probleem geworden in plaats van een fundamentele vrijheid. De kerk waar overigens deze culturele verandering ook plaatsvindt, immers: verwachten we niet dat we geluk zullen vinden in de kerk van onze keuze? Hoe zien onze antwoorden eruit? Hoe vatten wij onze medeverantwoordelijkheid voor onze cultuur op? Een ding is zeker: we kunnen leren van de kerk door de tijden heen. Eénheid en liefde en het zijn van een lofprijzende gemeenschap is het krachtigste getuigenis te midden van de wereld om ons heen en de wereld in ons hart. Het boek besluit met een verklarende woordenlijst en een lijst met noten.

Dit boek beveel ik aan bij iedere christen, die zelf en wel bewust in het leven wil staan en een antwoord wil formuleren naar zijn leefomgeving.