Waarom ik mij verzet

Dit boek is opgedeeld in drie delen.

Deel 1 Bonhoeffers Verantwoording

Deel 2 Bezinning op Bonhoeffers tekst door Kick Bras

Deel 3 Bonhoeffer als martelaar en gedenkplaatsen

De Verantwoording heeft Bonhoeffer bij de jaarwisseling in 1942/43 geschreven. Kick Bras zegt er in zijn voorwoord dit over: Deze tekst heeft mij al jaren geïntrigeerd. Er staan in kort bestek zulke wezenlijke dingen in over moed, geloof, lijden en dood dat wij er ook in onze tijd nog veel van kunnen leren. Ik word erdoor geïnspireerd om in deze tijd mijn eigen keuzes te maken en op mijn beurt rekenschap te geven van de ethische en religieuze keuzes die ik maak.

Deel 1 geeft de tekst van Bonhoeffer integraal in een eigen vertaling van Kick Bras weer.

Bonhoeffer merkt scherp op hoe mensen zich niet bewust zijn van de tijdgeest en de gevaren van die tijdgeest. Hij zegt: Je moet er rekening mee houden dat de meeste mensen pas wijs worden door eigen persoonlijke ervaring. Dat verklaart het verbazingwekkende onvermogen om preventieve maatregelen te nemen. Ze geloven steeds dat ze het gevaar kunnen vermijden tot het uiteindelijk te laat is.  Het verklaart ook de ongevoeligheid tegenover het lijden van andere mensen. Mededogen ontstaat pas naarmate de angst voor het onheil toeneemt.

Het is schokkend om zijn constatering te lezen: Het lijkt een onvervreemdbaar recht om je leven te plannen. Dat is voorbij. Het is onmogelijk om te blijven dromen over een mooie toekomst of je berustend over te geven aan het moment van vandaag.

Terecht heeft Bras de pen ter hand genomen om er in deel 2 een essay over te schrijven. We bevinden ons in toenemende mate opnieuw in dezelfde situatie. Terwijl hij vertelt over de ontwikkelingen voor en tijdens de oorlog, zoals zich die voor Bonhoeffer voordeden, zet hij het door Bonhoeffer geschrevene in een helder licht van bewustwording.

Hij werkt het gedachtegoed van Bonhoeffer zorgvuldig uit. Dit draait om de rijkdom van geestelijke vrijheid en de verantwoordelijkheid die uit zijn positie in combinatie met deze vrijheid voortvloeit. Hij verzuimt midden in de worsteling om juist te denken en te handelen niet om ook na te denken over hoe het er na de oorlog in de maatschappij uit zou moeten zien en ontwikkelt daar ook ideeën over, altijd in gesprek met anderen.

Bras citeert ook Bonhoeffer in de breedte van zijn werk, tijdens het schrijven van het essay. Hierdoor krijg je een completere indruk van wat er in het hoofd van Bonhoeffer omgegaan moet zijn tijdens de dagen van de oorlog en zijn gevangenschap en hoe zorgvuldig hij zich bewoog tussen allerlei groepen en mensen waar hij vanuit zijn functies mee te maken had.

Uiteindelijk noemt Kick Bras het martelaarschap van Bonhoeffer schuldbeladen, hij hield zich niet ver van de wereld maar houdt het in de wereld uit met verantwoordelijken of verlorenen die in de hoop en boosheid van deze wereld verwikkeld zijn. Een Christus getuige die meedacht om Hitler te vermoorden en daarom werk deed in het systeem dat dicht bij Hitler stond.

Op 9 april 2025 is het 80 jaar geleden dat Dietrich Bonhoeffer samen met anderen uit het Duitse verzet werd geëxecuteerd.

Graag plaats ik deze recensie op die dag om actief te gedenken.

Kick Bras heeft een wezenlijke bijdrage geleverd om niet alleen dat te doen maar ook na te denken over de eigen positie in de huidige tijd en de ontwikkelingen in onze tijd.