Schurken en heiligen

We kunnen allemaal genieten van een prachtig stukje muziek. Het genot wordt natuurlijk wel bepaald door de wijze waarop het muziekstuk wordt uitgevoerd. De ene muzikant is kundig en toonvast terwijl een ander misschien hier en daar wat dissonanten laat horen. Weer anderen zingen ronduit slecht en vals. Dickson laat ons in dit boek zien dat de toon uiteindelijk de muziek maakt.

Hij biedt een genuanceerd overzicht van de hoogte- en dieptepunten in de 2000 jaar christelijke geschiedenis. Om het eerlijke verhaal te vertellen, kijkt hij daarbij niet alleen naar de splinter in de het oog van de seculiere wereld, maar onderzoekt hij ook de balk in het oog van het christendom. De kerk is op haar best als zij het ethisch onderricht van de Bergrede navolgt en zij haar medemens ziet beelddrager van God. Door heel het boek heen is Dickson op zoek naar waar de kerk in de geschiedenis van de oorspronkelijke melodielijn van Christus is afgeweken en waar er recht gedaan is aan Zijn compositie. Hij heeft zich tot taak gesteld om zowel de schanddaden als de heroïsche daden van christenen door de eeuwen heen evenwichtig en eerlijk te onderzoeken. Hij erkent daarmee dat de kerk zowel schurken als heiligen heeft voortgebracht. Hij behandelt de kruistochten, de inquisitie en de slavernij, die vaak als een schandvlek in de kritiek op de kerk naar voren worden gebracht, maar ook de positieve bijdrage van de kerk aan ethiek en moraal, zoals de ontwikkelingen in het onderwijs, de wetenschap en het liefdadigheidswerk. Als christen moet je de melodielijn van Jezus wel kennen, wil je de valse noten eruit kunnen halen. De lezer wordt uitgedaagd om historische daden van christenen te toetsen aan de leer van Jezus zelf. Hij benadrukt dat deze melodielijn altijd wel ergens geklonken heeft, maar dat grote misstappen voortkwamen zodra mensen te veel noten op hun zang kregen en niet trouw waren aan de boodschap van Jezus.  De lezer krijgt niet alleen een stukje kerkgeschiedenis aangereikt, maar ook een spiegel voor onze visie op de kerk van vandaag. Dickson weet een brug te slaan naar actuele vraagstukken, waarbij moderne perceptie van religie en de vraag hoe het christendom haar morele autoriteit kan behouden aan bod komen. Hij drukt de lezers op het hart om met de wetenschap vanuit het verleden in alle nederigheid en verantwoordelijkheid tot een wereld te verhouden waar het christendom niet langer als vanzelfsprekend dominant is.

Sterke punten aan dit boek zijn een eerlijke en genuanceerde kijk op de kerk die haar schaduwzijden heeft gekend maar ook een stralend licht heeft verspreid. Nergens heeft Dickson de pretentie om de kerk te diskwalificeren, maar wel is hij eerlijk over haar idealen en gebreken. Historische feiten worden gecombineerd met persoonlijke overwegingen en reflecties. Hierdoor is het boek relevant en actueel en geschikt voor zowel gelovige als seculiere lezers.  Dickson beoogde niet om op academisch niveau te schrijven waardoor het boek ook toegankelijk is voor een breed publiek. Verder is te prijzen dat hij steeds licht werpt op de hoop dat de oorspronkelijke melodie van Christus zal blijven klinken.

Het boek biedt een rijke historische context, die vooral op hoofdlijn beschreven zijn. Een lezer met affiniteit voor geschiedenis zal hiervan smullen, maar een lezer zonder voorkennis zal de hoeveelheid misschien wat overweldigend vinden. Dit boek is in de afbakening van de geschiedenis wat eenzijdig. Het richt zich vooral op de geschiedenis van het westerse christendom en de oosterse orthodoxe kerk, waardoor er minder aandacht wordt besteed aan niet-westerse tradities en contexten. Een ander minpuntje is dat er hier en daar wat kleine typfoutjes zijn achtergebleven.

Dickson heeft al met al een belangrijke en waardevolle bijdrage geleverd aan het gesprek over de christelijke geschiedenis. Hij laat zien dat waarheid zowel confronterend als bevrijdend kan zijn. Eerlijk zijn over het verleden kan helpen om geloofwaardig te blijven in het heden. Met dit boek word je een weg gewezen naar een geloof dat trouw blijft aan de radicale en zuivere boodschap van Jezus, zonder de ogen te hoeven sluiten voor de momenten waarop zij uit de maat loopt.