Papyrus

In twee delen heeft Irene Vallejo vanuit de Griekse en Romeinse cultuur de wereldgeschiedenis van het boek vastgelegd. Dat kun je niet doen als je geen passie hebt voor verhalen en de wetenschap. Deze twee elementen heeft Vallejo verenigd in een uitstekend goed leesbaar boek waarin ze je meevoert op reis naar het oude Griekenland en het trotse Romeinse rijk, maar dat niet alleen, ze maakt allerlei uitstapjes naar nu en ons en naar het allereerste begin van het woord. En dat niet afstandelijk en steriel. Ze laat zichzelf ook zien in al haar overwegingen. Ze is zo goed dat ze inziet dat woorden altijd kracht in zich hebben. Een van de mooiste uitspraken die ze in dit boek doet is dat ze het een van de prachtigste zinnen vindt in de wereldliteratuur dat de Romeinse hoofdman tegen Jezus zegt: “Spreek één woord en mijn knecht zal genezen zijn.”

Door dit boek, dat zo onderhoudend is dat het is of je bij een van de beste geschiedenisleraren in de klas zit, en zo leuk dat je steeds meer wilt horen, besef ik hoe gaaf het is dat we kunnen en mogen lezen en schrijven. Dat het een voorrecht is om boeken te kunnen lenen of aanschaffen en zo steeds meer gevormd worden door de ander. En wat is het gaaf dat mensen verhalen willen en kunnen schrijven. Door het uitputtende werk van de schrijfster kun je nu lezen dat er op een bepaald moment 29 bibliotheken in Rome waren.

Maar boeken werden niet uitgeleend, het waren natuurlijk originelen. Je kon daar komen en het boek laten kopiëren door een schrijver. Dat kostte natuurlijk tijd en geld, maar was heel gewoon in die tijd. Stel je toch voor! En bedenk nu dat we een wereldwijde informatiebron hebben waarvan je met kopiëren/plakken in een paar seconden zelf lezer en eigenaar bent. Maar, zo onderkende een koning uit Socrates’ tijd al, er is een keerzijde aan dit fenomeen want de wijsheid en de kennis verminderen zodra je het buiten jezelf opslaat. Wij zijn de opslagplaatsen, wij zijn het boek. Deze ‘nieuwe technologie’ van het opschrijven is gevaarlijk en ongewenst, beweerde hij. Maar gelukkig hebben de mens en het boek samengewerkt om elkaar te redden, zegt Irene Vallejo. Dit is een van de zinnen waar je bij stil moet staan, wat een gave conclusie.

Je krijgt les dwars door de verhalen heen. Wat is een epitaaf? Wat een mooie uitleg geeft de schrijfster. Je wordt nieuwsgierig van haar verhalen. Welke boeken zou Aristoteles dan verzameld hebben? Hoe gebruikte hij ze in de opvoeding van Alexander de Grote, die tiener was? Hoe ontdekte Antiphon dat verhalen genezing brachten? De auteur neemt ons verder mee dan je misschien wilt gaan. Hoe ontstaan totalitaire gedachten? Hoe eerlijk is de geschiedschrijving? Wil je die eerlijkheid wel als je in een andere cultuur leeft?

Wat zo ontzettend mooi is, is dat ze bijna constateert dat het woord vlees geworden is en de wereld redt. Hoe vertrouwd klinkt ons dat in de oren. En als je dat dan leest in de context van dappere mensen die elkaar onderwijzen en samen debatteren in een situatie van onderdrukking en geweld, dan kun je niet anders dan de enorme kracht tegen de wanhoop in, onderkennen en onderschrijven. Diep verdriet en prachtige humor houden de lezer geboeid. Hoe leuk is het te lezen, dat schrijvers het shocking vonden dat hun werken gekopieerd en door ‘vreemden’ werd gelezen. Mensen konden zomaar in hun ziel kijken! Dat voelde naakt en ongemakkelijk. Hoe anders is het nu, wanneer we alles uit ons leven via de sociale media gewoon ‘op straat’ neerzetten, al onze naaktheid en ongemakkelijkheid erbij.

Wist je dat tot voor kort mensen hardop lazen? Altijd? Het stil lezen heeft een oorzaak. Lezen was verboden, dus moest het in het geheim en zo stil mogelijk. Door de Romeinse onderdrukking van christenen is het stil lezen erin gekomen. En wist je dat de boekvorm zoals hij nu is, in zwang is gekomen in die tijd? Een boek is makkelijker te verstoppen dan een boekrol en je kunt er sneller iets in opzoeken.

Boekhandelaar is door de eeuwen heen een gevaarlijk beroep. Zij zijn niet alleen artsen zonder witte jas maar ook beschermers van gedachten en ideeën. Zo werd boekeninhoud verstopt in de omslagen van boeken die door een regiem werden toegestaan of aanbevolen. Dus vertrouw een boek niet op zijn omslag. Wist je dat een Romeinse dichter in onze wereld weinig zou herkennen behalve het boek, dat is al eeuwen in deze vorm gebruikt. De toekomst ontrolt zich altijd met een schuine blik naar het verleden.

Wist je dat mensen in Pompeï al voor hun plezier lazen?

We zijn mensen van het boek, toch? Lees. En lees het nog eens. Dit boek is een prachtige inleiding op een wereld van boeken. Natuurlijk zijn er een keurige index, een notenregister en een bibliografie achter in het boek opgenomen. Een boek om af en toe opnieuw te pakken.