Het oerboek van de mens

De schrijvers hebben vanuit een biologisch antropologisch perspectief licht op de Bijbel geworpen. Zij proberen niet vanuit een theologische of filosofische maar vanuit een culturele evaluatie de menselijke natuur te begrijpen. Zij zien de Bijbel als een verslag van de landbouwrevolutie waarbij er na de overgang van jagers en verzamelaars naar landbouwers allerlei problemen ontstonden waar de mens grip op probeerde te krijgen. Het ontwikkelen van een rationele en institutionele religie wordt geduid als een beschermingsmechanisme om vanuit een intuïtief religieus weten het onheil af te wenden. De hele mensheid heeft vanuit een genetisch verankerde intuïtie steeds moeten dealen met de mismatch die hierbij ontstond. Ze beschrijven hoe daarbij vanuit het polytheïsme uiteindelijk een perfecte morele monotheïstische god ontstond, vooral vanuit de elite op nationaal niveau vormgegeven en voorgeleefd. Deze god evolueerde door tot een persoonlijk betrokken god met een schare hemeldienaren, waar de uiteindelijke oplossing voor het onheil apocalyptische vormen krijgt.

Hoewel de schrijvers naar mijn mening in de Bijbel terecht een culturele evolutie waarnemen, is hun uitwerking echter vooral speculatief en soms wat aanmatigend van aard. Ze staan voor betere argumentaties te hebben dan enkele theologen. Het geheel van de Bijbel is complexer dan een uitwerking van het mismatchprobleem waar de mens sinds de landbouwrevolutie mee te dealen heeft. De beschrijving van het jager-verzamelaarstijdperk komt aardig geïdealiseerd over. Ook wordt voorbijgegaan aan het specifiek Joodse karakter en de literaire vormen van de Bijbel. Hun argumentatie om de Bijbel binnen dit kader verklaard te krijgen, geschiedt in zodanig tempo dat het soms nogal gekunsteld overkomt. De boom van kennis van goed en kwaad getuigt volgens hen van een dualisme van latere tijden, waarbij Adam en Eva uit hun prehistorische context worden gehaald. Deze boom wordt daarom met slechts enkele slagen uit het paradijs gehakt.

De schrijvers noemen zich vooral agnost; een groot deel van hun argumentatie en overtuigingen beschrijven ze vanuit een atheïstische inslag. Het religieuze en morele antwoorden van de mens wordt door hen vooral binnen de werkelijkheid gezocht. Er ligt een vrij groot accent op de god van de gaten, waarbij het onverklaarbare en ondoorgrondelijke door de mens toegedicht wordt aan het goddelijke waarbij het godsbeeld zich bij het voortschrijden van de geschiedenis zich voortdurend aanpast. De schrijvers geven dan ook geen verklaring wie of wat God is, maar zien de Bijbel als een dagboek van de mensheid. Hoewel godsbeelden tijdsgebonden zijn, gaat het geloof in God van menig christen voorbij de schepping. Een gelovige lezer zal daarbij het staan tegenover de heiligheid en het persoonlijke van God in dit boek missen.

Doordat aan de Bijbel geen nieuwe boeken meer worden toegevoegd, zien zij de wetenschap als opvolger van de verdere culturele evolutie. De wetenschap wordt beschreven als een wettige erfgenaam van de religie waarbij de natuur als Gods tweede Bijbel wordt geduid. De institutionele religie is daarbij zo goed als uitgerangeerd en er komt weer meer ruimte voor de eerste natuur van de mens. Het geheel biedt echter weinig troost. De Bijbel blijft bij hen het rampenbestrijdingsplan met de mens als actor. Hoewel de schrijvers de oplossing voor onheil vooral zoeken in de intuïtieve religie van de eerste natuur en de voortschrijdende kennis van de wetenschap, blijft bij hen de mens op zichzelf teruggeworpen en moet zij haar grond in zichzelf zien te vinden.

De schrijvers zijn tot het einde toe consequent in hun kader gebleven en het is leerzaam om de Bijbel eens vanuit een ander perspectief te lezen. Vanuit dat oogpunt zou ik het boek een verrijking kunnen noemen. Lezers die op zoek zijn naar verdere verdieping van hun geloof en een beter verstaan van hun Gods- en mensbeeld kunnen hun heil beter elders zoeken.