Het bestverkochte boek ooit

Ondertitel: Hoe cijfers ons leiden, verleiden en misleiden.

Sanne Blauw scoort 5 sterren met dit boek over cijfers. We kunnen niet zonder cijfers, maar wat een haken en ogen zitten er aan het gebruik van cijfers, of liever gezegd cijfermatige benaderingen van fenomenen, want daar gaat het boek van Sanne Blauw voornamelijk over. Op een toegankelijke manier voor iedereen legt ze uit waarom het handig is om dingen in cijfers te gieten, maar ook hoe het mogelijk is om mensen te beïnvloeden met die cijfers. Toch schrijft ze geen anticijferboek, maar een boek om je te helpen te zien wat erachter zit, hoe ons brein ermee omgaat, of misschien hoe onze emoties ermee omgaan. Sanne begint met de geschiedenis van statistieken, waarom mensen het nodig vonden om veel cijfers binnen te krijgen over een bepaald fenomeen en hoe de resultaten ervan mooie ontwikkelingen in gang zetten. Ze legt heel duidelijk uit dat standaardisatie van begrippen nodig was voordat we data konden verzamelen en analyseren. Bij al die stappen spelen mensen hun eigen rol, hun denkfouten, belangen en onderbuikgevoelens geven mede vorm aan elk van deze stappen. Dat kan gevaarlijk zijn. Het ‘lekkere’ van cijfers is, dat het gemakkelijk is en het gevoel geeft dat je controle en overzicht hebt. Het gevaar is, dat je de cijfers als waarheid ziet en niet erkent dat de cijfers een benadering van een bepaalde werkelijkheid inhouden. Dit legt Sanne Blauw allemaal op een heel begrijpelijk niveau uit. Zelfs al heb je niks met cijfers, dan nog is het verhaal erover zeer boeiend. Alleen al het feit dat alleen studies met een bepaald resultaat mogen worden gepubliceerd. Als er na een onderzoek geen relatie tussen de onderzochte groep en fenomeen wordt gevonden, wordt het niet gepubliceerd, terwijl dat evenzeer iets zegt over de werkelijkheid.

Een voorbeeld van zo’n cijfer is het bbp. Het is een concept dat nog maar 100 jaar bestaat als cijfer van de economische gezondheid van een land, maar we hebben het objectief gemaakt, het is een maatstaf geworden. De benadering van een werkelijkheid dat tot instrument is verheven, gebruikt door economen en politici om hun koers te bepalen. Om maar niet te spreken van de media. IQ-cijfers en percentages bij peilingen zijn ook voorbeelden hiervan. Prachtig om te lezen hoe je het kunt gebruiken op een mooie manier, maar ook hoe fout het kan gaan in de verwoording van resultaten. Ook het fenomeen “steekproef” wordt uitgebreid behandeld door de schrijfster. Bij steekproeven zijn wat voorwaarden genoemd: bijvoorbeeld dat de onderzoeksgroep niet te klein mag zijn en er wordt uitgelegd wat een quotasteekproef is en wat een willekeurige steekproef is. Beide vormen hebben natuurlijk invloed op het uiteindelijk resultaat. Sanne Blauw heeft nogal wat onderzoeksresultaten onder ogen gehad en het is haast vermakelijk als ze vertelt dat een bepaald voedingsmiddel in het ene onderzoek verboden wordt omdat dat kanker zou veroorzaken en in het andere onderzoek aanbevolen wordt omdat dat kankerontwikkeling zou voorkomen. Hoe komt het toch dat er zulke tegenstrijdigheden bestaan. Dat heeft alles te maken met bijvoorbeeld de kwaliteit van de vragen, de kwantiteit van de groepen of de representatie van de onderzoeksgroepen uit te maatschappij of zelfs met het moreel van de onderzoeker, en dat is een heel interessant gegeven. Cijfers zijn verre van objectief.

En dan hebben we het nog niet gehad over de algoritmes van de hedendaagse datazondvloed die over de wereld gaat. We zouden eraan ten onder kunnen gaan. Er is bijvoorbeeld aangetoond dat de kredietscore van iemand geen enkel verband houdt met het functioneren op de werkvloer, toch willen werkgevers graag weten wat de kredietwaardigheid van hun sollicitant is. Dit heeft dus meer met vooroordelen dan met feiten te maken. Verkeerd omgaan met analyses kan tot gevolg hebben dat dit invloed heeft op hoe de wereld eruitziet. We kunnen dan spreken van cijfermisbruik. Om zelf een oordeel te kunnen vormen over bepaalde zaken (bijvoorbeeld alcoholgebruik, voedsel, seks), is het nodig om na te gaan wat jij voelt bij bepaalde uitkomsten. Als je je dat realiseert en daarna onderzoeken bestudeert met tegenovergestelde resultaten, kan het zijn, dat je de werkelijkheid wat meer gaat begrijpen. Accepteer onzekerheid en ga realistisch om met gegevens. Zal de waarheid ooit boven tafel komen? Pas vooral op bij belangenverstrengeling, bijvoorbeeld als de medicijnindustrie een medisch onderzoek sponsort of de tabaksindustrie een voorlichtingscampagne over longkanker. Het belangrijkst blijft: wie heeft het onderzoek gedaan voor wie of wat?

Ik vind dit een geweldig mooi boek om opgescherpt te worden in hoe ik moet kijken naar alle resultaten die in de wereld om mij heen gevonden worden. Uitgekomen in oktober 2018 en tweede druk november 2018. Mooie cijfers!

.