Een brug naar God

Hoe leren we God kennen en komen we meer over Hem te weten? De Bijbel leert ons dat we kennis van God kunnen krijgen door Zijn Woord en door de natuur. Er wordt vaak gedacht dat wetenschap en filosofie hier niet onder vallen en hiermee in strijd zijn. Van Woudenberg onderzoekt of moderne wetenschap en geloof conflicterend zijn en of filosofie en geloof samen kunnen gaan. En uiteindelijk stelt hij de vraag of we via deze invalshoeken ook dichter bij God kunnen komen.

Het boek is opgedeeld in vier delen: God en wetenschap, God en evolutie, God en filosofie en God en waarheid. Van Woudenberg laat zien dat wetenschap geen strikte bewijzen kan leveren maar vooral stoelt op hypothetische verklaringen waarvoor een bepaalde mate van evidentie gevonden kan worden. Het opstellen van deze verklaringen gebeurt vaak op een wijze die het beste past bij onze persoonlijke overtuiging. Tussen geloof en wetenschap vindt dus voortdurend een dialoog plaats. Hij wijst op verschijnselen waarbij meer evidentie aanwezig is voor het bestaan van God; bijvoorbeeld de ordelijkheid en patronen in de materiële werkelijkheid die wetenschappelijk niet te verklaren zijn. Het christelijke geloof kan/mag daarom functioneren als een regulerende overtuiging bij het ontwerpen en beoordelen van theorieën. Religie zou volgens hem daarom prima passen binnen de wetenschap.

Hij spitst zijn betoog ten aanzien van evolutie vooral toe op toeval en moraliteit. Hij laat zien dat toeval Gods wil nog niet uit hoeft te sluiten. We mogen er niet zomaar van uitgaan dat God alleen het waarschijnlijke doet. Ook pleit hij voor de objectiviteit van het moraal. Dat wat evolutionair gezien voordeel oplevert, hoeft moreel gezien nog niet goed te zijn.

Verder analyseert hij de verhouding tussen geloof en weten. Beide hoeven elkaar niet te bijten. Weten impliceert geloof, terwijl geloof geen weten hoeft te impliceren. Een gelovige gelooft zonder bewijs dat God bestaat. Dit veronderstelt echter nog niet dat als er geen bewijs voor God geleverd is, dat er wel bewijs bestaat dat God niet bestaat. Filosofisch gezien is het onmogelijk om vanuit onze begrensde schepping iets over de Schepper te kunnen zeggen. De mens kan niet voorbij zijn eigen mogelijkheden denken. Van Woudenberg benadrukt daarbij dat vanwege onze begrensde logica het zoeken naar Godsbewijzen niet mogelijk is. Waarheid wordt niet alleen vanuit het rationele denken verkregen. Onze voorstellingen moeten altijd geïnterpreteerd worden. Hiervoor is een kader nodig. Dit kader is zelf vaak niet het product van wetenschappelijk onderzoek en heeft soms (onbewust) een voorwaardelijk karakter. Ze komt vaak voort uit een overtuiging en geloof. Geloof in God kan het kader zijn waarbinnen interpretaties vormgegeven worden. Dit vraagt een pluralistische benadering waarbij kennis uit verschillende bronnen verkregen kan worden; hij noemt hierbij de mystieke weg, rationeel inzicht, redeneringen, getuigenissen of goddelijke openbaring.

Juist daar waar de grenzen van de wetenschap gevoeld worden en daar waar ons kennen beperkt blijkt te zijn, kan God gevonden worden. Daar ligt ruimte voor verwondering, ontzag en een brug naar de overzijde. Van Woudenberg biedt alle ruimte om van deze brug gebruik te maken. Deze brug ligt er nu eenmaal en is heel nuttig gebleken. De brug zelf is niet de bestemming, maar mag gezien worden als een traject tussen de mens en God. Hij benadrukt wel dat deze brug geen eenrichtingsweg is. God komt naar de mens en de mens zoekt naar God. Theologisch gezien ligt vaak de nadruk op Gods initiatief om mensen te trekken en met een ‘Adam waar ben je?’ in relatie te treden. Maar van Woudenberg beantwoordt vooral de weg van de mens naar God, zonder daarbij de persoonlijke, relationele kant te benadrukken.

Uiteindelijk kan gezegd worden dat Van Woudenberg in zijn doelen goed is geslaagd. De argumenten die hij aanreikt tegen de objectiviteitsclaims van de wetenschap en evolutietheorie zijn niet heel vernieuwend, maar hij weet hieraan wel een nieuw perspectief toe te voegen. Geloof in God en wetenschap kunnen samengaan. Filosofie kan ons helpen inzien waarom dit mogelijk is. Maar ook demonstreert hij hoe deze filosofie vormgegeven kan worden. Zijn argumenten zijn helder en scherpzinnig verwoord zonder te willen overtuigen. Het helpt de lezer vooral om kritisch te kijken naar de eigen overtuigingen en biedt voldoende argumenten om de weg naar God aannemelijk te maken. De inhoud van de argumentatie is voor een niet-filosofisch ingestelde lezer mogelijk best pittig. Argumenten worden regelmatig niet volledig uitgewerkt omdat enige voorkennis of belezenheid verondersteld wordt. Dit houdt het tempo er goed in en zorgt ervoor dat Van Woudenberg niet al te langdradig wordt, maar naar mijn mening wordt iets te vaak benoemd dat hij op een redenatie niet dieper in kan gaan omdat dit elders al uitgebreid beschreven is. Ook is jammer dat er toch aardig wat taalfouten zijn achtergebleven; in zinnen komen met enige regelmaat dubbele werkwoorden voor.

De vormgeving van de omslag sluit mooi aan bij de inhoud. De gulden snede als een abstracte weergave hoe de verhoudingen in weten en geloven liggen. Maar zij kan ook gezien worden als uiting van een diep verlangen naar een herstelde harmonie tussen God en mens.

Dit boek is vooral een aanrader voor ieder die zich meer wil verdiepen in filosofische beschouwingen over wetenschap, evolutie en geloof.