Deuteronomium

Wat is de basis voor onze samenleving en waar is onze vrijheid op gebaseerd? Jonathan Sacks laat in dit laatste deel van de vijfdelige serie ‘Verbond en dialoog’, een Joodse lezing van de Tora, aan de hand van Deuteronomium heel helder zien hoe de verbondspolitiek van de Tora doorwerkt in onze huidige westerse democratie.

Deuteronomium is niet zozeer gericht op de verlossing van de ziel maar vormt vooral de blauwdruk voor het opbouwen van een samenleving in het beloofde land. De wetten zijn niet willekeurig, maar gaan juist over de bevrijding van de samenleving waarbij recht gedaan wordt aan de waardigheid en de heiligheid van het leven. Een samenleving waarvan liefde en rechtvaardigheid centraal staan, zonder strikte regels en blinde gehoorzaamheid. De nadruk daarbij ligt op een collectieve verantwoordelijkheid. Vrijheid is een morele prestatie; door precies dat te doen wat juist is, omdat het juist is. Dit is het wandelen in de wegen van God en Zijn wil tot de onze maken. Het revolutionaire hierin was dat God en het volk een verbond sluiten om zo een samenleving te laten ontstaan die het waard is om de woonplaats van de Heilige Aanwezige te zijn. Een goede samenleving wordt daarmee een voorwaarde voor spiritualiteit.

Opvallend is dat Sacks ondanks de pijnlijke historie met het christendom, veel lovende woorden heeft voor de grondleggers van de westerse democratie omdat bij het opstellen van de grondwet de basisprincipes van Deuteronomium goed geïnterpreteerd zijn om tot vrijheid en gelijkheid te kunnen komen. Dit is de erfenis die het jodendom aan de westerse wereld gegeven heeft.

Tegelijkertijd is dit boek ook heel relevant voor onze moderne samenleving. Sacks legt met zijn uitleg de zwakke plekken en gevaren in onze huidige samenleving bloot. Juist in tijden van voorspoed en welvaart is een crisis nabij. Zodra we niet meer in afhankelijkheid leven, God vergeten te danken voor elke zegening of Zijn wetten dreigen te negeren, zal de balans tussen orde en vrijheid zoekraken. Als een actief burgerschap niet meer gericht is op het welzijn van allen, zal de samenleving haar vrijheid verliezen. En juist in tijden van welzijn is het gevaar dat de samenleving haar morele kompas loslaat en daarmee ook in verval raakt. De zegen en vloek zijn daarmee ook heel actueel voor vandaag.

Vandaag de dag is de focus vooral gericht is op individualiteit, materialisme en groei, maar daarbij lopen we het gevaar ontworteld te raken. Sacks benadrukt dat er in Deuteronomium veel aandacht is voor het opmerken, overdenken en inkeren. Een verbond dat gebaseerd is op het woord en een politiek dat gericht is op gezamenlijk herinneren. Luisteren is de opdracht tot morele groei. Geen machthebber maar de leraar is de held. Niet alleen Mozes onderwees, maar ook het hele volk wordt tot leraar gemaakt. Door onderwijs en behoud van het woord kon Israël verdrukking en verstrooiing overleven. En daarmee geeft Sacks ook richting voor hoop. Geen oppervlakkige entertainment of groei maar opmerkzaam zijn en onderwijs en gedenken vormen de basis voor een gezonde samenleving.

Het mooie aan dit boek is dat Sacks vanuit het Joodse denken op een verrassende manier betekenis geeft aan Deuteronomium. Hij kent de historische context goed en neemt de lezer mee in de wijsheden van Joodse geleerden. Hij is in staat om heel eenvoudig en beeldend uitleg te geven. Hij laat vooral ook zien dat de wet zoekend en vragend begrepen en voor elke tijd toepasbaar gemaakt moet worden. Het boek is opgedeeld in korte essays, die elk afzonderlijk goed te lezen zijn. De inhoud is vlot te lezen, mede doordat de vertaling in het Nederlands heel goed is. Waardevol voor persoonlijke groei maar ook voor gezamenlijke studie.